|
Бироқ, қадимги тафсирларнинг услуби шакл ва тақдим жиҳатидан ижод турининг эскича услубда бўлгани сабабли, ҳозирги авлод уларни ўқишга қийналади. Уларни ўқишга одатланганлар жуда оз. Шунинг учун тафсирларни чуқур ва ёрқин фикрий китоб сифатида ўқилиши учун мусулмонларда рағбат ва иштиёқни қўзғатувчи бир услуб бўлиши лозим. Бундан ташқари, фалсафа китоблари таржима қилинган ва ундан таъсирланган асрдан сўнг ҳамда салбчилар уруши бўлиб ўтган таназзул асридан кейин мусулмонлар юрган тафсирдаги йўл шундай тафсирлар юзага келишига олиб келдики, уларда асосий эътибор Қуръон оятларига алоқаси йўқ нарсаларга қаратилди. Тафсирга кириб қолган исроилиётлар мусулмонлар учун учунчи манба бўлиб қолганини айтишга ҳожат йўқ. Шунинг учун Қуръонни тушунишдаги ижтиҳод жиҳатидан саҳобаларнинг тафсир қонуни билан юрадиган ҳамда уларнинг тафсиридан фойдаланган тафсир бўлиши зарур. Аммо Расулуллоҳ с.а.в.дан нақл қилинган тафсир саҳиҳ бўлса, ҳадиснинг бир қисми деб ҳисобланади, тафсир дейилмайди, чунки бу ҳолда у худди Қуръондек ташриъий нусус бўлиб қолади, демак тафсирлар туркумига кирмайди.
Муфассир тафсирда қўллайдиган услубга келсак, бу унинг ижодига боғлиқ. Чунки услуб майлларда бир шакл ва асарнинг бир тури бўлиб, тафсирда тартиблаш, бобга ажратиш ва тақдим жиҳатини ҳар бир муфассир ўзи тўғри деб топган воситага мувофиқ танлайди. Шунинг учун тафсирда ижод услубини белгилаш дуруст эмас. Аммо тафсирнинг тариқатини белгилаш лозим. Узоқ ўрганиш, изланиш ва фикр юритишдан сўнг тафсир учун маълум бир тариқатни топдик, Қуръон тафсири бу тариқатнинг йўлига биноан жорий бўлиши учун уни баён қиламиз, бу Қуръон воқелиги тақозо этадиган тариқатдир. Биз уни тариқат, яъни доимий муқаррар иш дедик, услуб эмас. Чунки бу нусуслар воқесидан ва Қуръони Карим кўрсатган далиллардан тушунилган ижтиҳод тариқатига ўхшаш бўлиб, тафсир ҳам айнан шунинг ўзидир. Бу тариқат унга риоя қилиш учун тақдим этилди, шаръий ҳукм сифатида эмас, чунки у аҳкомларга кирмайди. Қуръони Каримнинг тафсирида риоя қилишимиз керак бўлган бу тариқат қуйидагича тушунилади:
Қуръоннинг тафсири бу сўз бирикмаларидаги айрим сўзларнинг маъносини ва сўз бирикмаларининг маъноларини алоҳида баён қилиб бериш демакдир. Қуръоннинг тафсир тариқатини билиш учун аввало Қуръоннинг воқеини кузатиш ва унинг ҳақиқатини кўрсатадиган даражада яхлит ўрганиш зарур. Сўнгра бу воқе мувофиқ келадиган лафзлари ва маънолари ўрганилади, кейин у қандай мавзулиги тушунилади. Худди шу тарзда воқени, воқега мувофиқ сўзларни ва Қуръон олиб келган мавзуни билиш орқали тафсирда қўлланиладиган тариқат ойдинлашади ва натижада тафсир учун жорий қилинадиган зарур йўл топилади.
Қуръоннинг воқеси шундан иборатки, у арабий калом бўлиб, арабча гап деган маънода тушунилиши лозим. Чунки унинг алоҳида сўзлари арабча сўз сифатида идрок этилиши ва арабча лафзларни ўз ичига олган грамматика деб қаралиши керак. Шунингдек, алоҳида сўзлар сўз бирикмаларида ишлатилишини ва сўз бирикмалари сўз бирикмалари сифатида ишлатилишини
202-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260